Czy może istnieć świat bez podatku dochodowego?

Na świecie pewne są tylko dwie rzeczy: śmierć i podatki. Te słowa powiedział kiedyś Benjamin Franklin i trudno się z nim nie zgodzić, ponieważ nasze państwo ma względem nas obowiązki, które są realizowane za pomocą różnych danin społecznych. Zalicza się do nich między innymi podatek dochodowy. Zapisał się on w naszej świadomości jako stały element krajobrazu podatkowego. Wielu polityków nie wyobraża sobie budżetu państwa bez tego źródła przychodów. Ale czy słusznie? Czy to jedyna droga, którą musimy podążać?

Historia podatku dochodowego

Prekursorem podatku dochodowego była dziesięcina płacona przez Izraelitów na potrzeby zakonu.¹ Jednakże nie zaliczał się on jeszcze do podatków państwowych, ponieważ był on związany z kultem religijnym. Wielka Brytania jako pierwsze państwo zaczęła pobierać podatek dochodowy dopiero w roku 1799 na sfinalizowanie wojny z Francją. Danina ta została wprowadzona niechętnie i obejmowała tylko najbogatszych oraz miała zostać zniesiona po wojnie. Tak też się stało w roku 1802. Jednakże podatek powrócił już w roku kolejnym i był pobierany aż do 1816, kiedy to rok po bitwie pod Waterloo został ponownie zniesiony na kilka lat. Od roku 1842 rząd Jej Królewskiej Mości nieprzerwanie pobiera podatek dochodowy.²

Inne kraje poszły za przykładem Wielkiej Brytanii i także zdecydowały się na podobne rozwiązania. Stany Zjednoczone wprowadziły tę daninę tymczasowo po raz pierwszy w 1862, a na stałe do krajobrazu podatkowego wpisała się ona dopiero w 1913 roku.3 W Prusach wprowadzono ją w 1811.⁴ Polska po odzyskaniu niepodległości wprowadziła ustawą z dnia 20 lipca 1920 roku podatek dochodowy wzorowany na ustawodawstwie pruskim.⁵ W PRL zrezygnowano z niego, ale został ponownie wprowadzony 26 lipca 1991 roku i do dnia dzisiejszego jest modyfikowany i udoskonalany. Najnowszym pomysłem rządzących jest wprowadzenie jednolitego podatku dochodowego, czyli uproszczenie obecnego sposobu opodatkowania pracy oraz rezygnacja ze składki ZUS i NFZ oraz podatku PIT.⁶

Krytyka podatku dochodowego

„Podatki są sprężyną państwa” – mawiał grecki filozof Cyceron. Pozwalają one, aby państwo dobrze wykonywało swoje obowiązki. Jednak, aby do tego doszło, sprężyna musi być silna, dynamiczna i nie może się złamać przy mocniejszym nacisku. Czy taki jest podatek dochodowy i czy ma on ekonomiczny sens? Wg Profesora Gwiazdowskiego odpowiedź jest negatywna, ponieważ podatek ten dostarcza proporcjonalnie niskie dochody do budżetu państwa – w roku 2013 było to tylko 14,8%.⁷ Dodatkowo podatkiem dochodowym są objęci także emeryci, renciści oraz budżetówka, co powoduje, że Polska opodatkowuje samą siebie. Koszt poboru tej należności jest wysoki, ponieważ jednocześnie angażuje podatnika poprzez wypełnienie trudnego formularza PIT-37 oraz organy sprawdzające i kontrolujące te skomplikowane dokumenty. Ponadto coroczne nowelizacje podatku wymagają dodatkowej pracy.

Poprzez progresję podatnik przy zwiększonych dochodach musi płacić nieproporcjonalnie większe podatki, co może być odebrane jako kara za przedsiębiorczość. Sposób działania podatku dochodowego wymaga od podatników podzielenia się z urzędem skarbowym informacjami o naszych dochodach, co nie wszystkim musi odpowiadać.⁸ Ulgi podatkowe dokładane lub odbierane przy rocznej aktualizacji podatku nie tylko nie pomagają osobom najbardziej potrzebującym, ale wręcz rozszczelniają system, przez co staje się on bardziej podatny na oszustwa i trudniejszy w kontroli.

Inna droga

Pomimo iż wielu polityków nie wyobraża sobie państwa bez podatku dochodowego, jego likwidacja wcale nie jest nierealnym scenariuszem. Zanim Wielka Brytania wprowadziła tę daninę, a inne kraje podążyły za jej przykładem, na przestrzeni kilku tysięcy lat istniały małe i większe państwa, które z powodzeniem funkcjonowały przez nawet kilka setek lat, opierając się na innych rodzajach podatków. W PRL zamiast podatku dochodowego istniał podatek od funduszu płac, który był płacony przez pracodawcę.

Obecnie również można znaleźć kraje, w których ten podatek nie obowiązuje – na przykład w Monako, San Marino, Andorze, Omanie, Katarze, Kuwejcie czy na kilku terytoriach karaibskich. W dziewięciu Stanach Ameryki Północnej także przychody z podatku dochodowego zostały zastąpione poprzez inne podatki. ⁹

Wiadomo, że zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego, ładu prawnego oraz utrzymanie administracji kosztuje. Państwo musi pobierać podatki.¹⁰ Jednak powinno robić to wydajnie oraz efektywnie i z jak najmniejszą szkodą dla obywateli. Podatek dochodowy ma niestety wiele wad i jest przede wszystkim negatywnie postrzegany w społeczeństwie, co wzmaga niechęć do niego i zwiększa pokusę na próbę oszukania systemu.

W tym roku mija 219. rocznica ustanowienia podatku dochodowego. Może już czas, aby przeszedł on na zasłużoną emeryturę i ustąpił miejsca młodszym i wydajniejszym „kolegom”. Historia wielokrotnie pokazała nam, że nie jest to niemożliwe.