Jak wytłumaczyć dziecku potrzebę płacenia podatków

Bardzo trudno wyjaśnić dzieciom, czym są podatki oraz, co najważniejsze – dlaczego bez nich nie dałoby się stworzyć nawet zalążków państwa. Wielu nauczycieli w szkole zaczyna od teorii, że rozróżniamy wiele rodzajów podatków, m.in. podatek dochodowy, cło, akcyzę, VAT, podatek rolny, leśny, podatek od posiadania psa, od gier. Niestety taki wstęp skutecznie osłabia zainteresowanie tematem, ponieważ umysły uczniów po takim wprowadzeniu szybko przechodzą w tryb „byle do przerwy”.

Pieniądze publiczne to pieniądze podatników

Lepiej zacząć od przypomnienia słów Margaret Thatcher, która w 1983 roku powiedziała: „Jedna z największych debat naszych czasów polega na tym, ile twoich pieniędzy powinno zostać wydane przez państwo, a ile ty powinieneś posiadać, aby wydać na swoją rodzinę. Nigdy nie zapomnijmy tej podstawowej prawdy, że państwo nie ma innego źródła pozyskiwania pieniędzy, jak poprzez zabieranie pieniędzy ludziom, którzy je zarobili. Jeśli państwo chce wydać więcej, może to zrobić poprzez pożyczanie waszych oszczędności bądź większe opodatkowanie was. I nie ma co oczekiwać, że ktoś inny zapłaci. Bo tym ‘kimś innym’ będziesz ty! Nie ma czegoś takiego jak pieniądze publiczne, istnieją jedynie pieniądze podatników”¹.

Wniosek z powyższego cytatu jest jeden. Nie ma żadnego innego sposobu na pozyskanie pieniędzy przez państwo niż podatki, czyli podatki – mówiąc prostym językiem – są tym samym co kieszonkowe dla dzieci. Dziecko i państwo mają wiele wspólnego, ponieważ jedno i drugie obraca cudzymi pieniędzmi i ma nieograniczone potrzeby. Gdy kończy się kieszonkowe, to od konsekwencji rodziców zależy, czy ugną się oni pod prośbą dzieci i powiększą ich fundusze. W przypadku państwa sytuacja się trochę komplikuje, ponieważ ma ono więcej możliwości i może nawet w pewnych okolicznościach zmusić obywateli do zwiększenia swojego „kieszonkowego”.

Obowiązki państwa względem obywateli

Jak się okazuje, nie tylko w fizyce obowiązuje trzecia zasada dynamiki Newtona². Ma ona także zastosowanie w relacji państwo-obywatel, ponieważ nie tylko my mamy obowiązki względem państwa, ale także ono ma obowiązki względem nas. Możemy wyróżnić trzy główne zadania, które państwo ma wobec obywateli i bez których powyższa relacja nie istnieje: ochrona granic zewnętrznych, wewnętrzne bezpieczeństwo oraz egzekwowanie i tworzenie prawa. Nazwijmy je pakietem minimum. Pozostałe funkcje, takie jak dbanie o szkolnictwo, budowa dróg czy tworzenie nowych miejsc pracy, państwo wzięło na siebie dodatkowo w trakcie rozwoju i zakorzeniły się one w jego strukturach w ramach zasady: „Obowiązków raz zdobytych nie oddamy nigdy”³. Nie są one celem, dla którego państwo zostało stworzone, bo zadania te spokojnie mogłyby przejąć firmy prywatne.

Brak pakietu minimum skutkuje tym, że państwo przestaje istnieć, a obywatele otrzymują nowe paszporty. Tak było na przykład u schyłku funkcjonowania I Rzeczypospolitej w 1795 roku, kiedy skarbiec był pusty i podatki nie starczały na pakiet minimum, dlatego Polacy musieli zmienić obywatelstwo. Jedni zmienili na rosyjskie, inni na pruskie, a jeszcze inni na austriackie.

Cel płacenia podatków

Tak więc w czasie rozmowy z dziećmi o potrzebie płacenia podatków powinniśmy przede wszystkim podkreślać cele, dla których podatki są od nas ściągane. Dzięki temu przestaną one być abstrakcyjne dla dziecka, ponieważ widziało ono nieraz policjantów, strażaków czy żołnierzy, zna rodzaje i rangę podejmowanych przez nich zadań oraz rozumie potrzebę ich utrzymania. A kiedy potrafimy nazwać cel poboru podatku, łatwiej jest nam zweryfikować, czy obowiązki, które państwo na siebie nałożyło, są dobrze wykonywane i czy jesteśmy z tego zadowoleni. Ponadto, jeśli dziecko zrozumie ideę pakietu minimum, czyli podstawowych usług, które tylko państwo może zapewnić swoim obywatelom, to będziemy mieli bardzo mocne podstawy do dalszej dyskusji na temat zasadności podejmowania przez instytucje państwowe dodatkowych obowiązków.

Czytaj więcej artykułów z cyklu: Jak pomóc dziecku zrozumieć ekonomię?

Krzywa Laffera – wytłumacz mi to, tato >>>

Inflacja, czyli o tym jak rozumieć pieniądz >>>

Jak pomóc dziecku zrozumieć ekonomię? >>>