Na kim powinna wzorować się Polska?

Kraje Europy Zachodniej są stawiane za wzór i żywy przykład tego, jak państwo powinno kierować polityką ekonomiczną w kraju. Wzorowanie się na bogatych sąsiadach może jednak skończyć się podobną tragedią, jak próba naśladowania starszego brata w ugotowaniu obiadu na kuchence gazowej. Starsze rodzeństwo potrafi się nią obsługiwać, czego często nie można powiedzieć o najmłodszych. Polska także nie jest jeszcze bogatym krajem, stąd powinniśmy naśladować raczej rozwiązania ukształtowane przez autorytety.

„Cud” gospodarczy

Aby zrozumieć sukces gospodarczy naszego najbliższego zachodniego sąsiada, musimy cofnąć się o około 70 lat – do roku 1948 i pamiętnej niedzieli, od której rozpoczął się wzrost gospodarczy Niemiec. Owego dnia została wprowadzona do obiegu nowa marka niemiecka, która zapoczątkowała odrodzenie kraju, nazywane przez niektórych „cudem gospodarczym”. Oczywiście proces ten nie nosi znamion niezwykłości, lecz jest po prostu wynikiem reformy, która została wprowadzona przez Ludwiga Erharda (niemieckiego polityka i ekonomistę). Główne założenia tego planu to dziesięciokrotne zmniejszenie zasobu pieniądza w gospodarce. Urealnienie cen oraz rozpoczęcie procesu uwalniania ich trwało aż do początku lat 60-tych. Wprowadzono wolną konkurencję oraz rozpoczęto walkę z monopolami. Pojawił się także wyraźny podział pomiędzy gospodarką a państwem. Reforma unieważniała także kartki żywnościowe.

Reforma okazała się dużym sukcesem, z dnia na dzień półki sklepowe zapełniły się produktami, a inflacja została zahamowana. Bezrobocie w roku 1962 praktycznie zniknęło (wynosiło zaledwie 0,2 %). Według historyka Normana Davies’a w latach 1948-63 przeciętny wzrost PKB wynosił w Niemczech Zachodnich 7,6 %¹.

Dążenie do zaniechania reform

Pierwsza próba odwołania reformy miała miejsce już w poniedziałek, 21 czerwca 1948, gdy Erhard został wezwany na spotkanie z generałem Lucjusem Clay’em² i musiał wytłumaczyć się ze swojej odważnej decyzji rozluźnienia systemu racjonowania w sytuacji tak wielkiego niedoboru żywności. Polityk bez zawahania odparł, że system ten nie został rozluźniony, tylko zniesiony. Później Clay próbował jeszcze, powołując się na autorytet swoich doradców, przekonać Erharda, że popełnia ogromny błąd i powinien cofnąć reformy. Jednakże ten nie zmienił zdania, a co więcej, swoim silnym przekonaniem skłonił Clay’a, aby mu zaufał³.

Kolejna próba miała miejsce w listopadzie 1948 roku, gdy wybuchł strajk generalny, którego celem była ochrona statusu quo i odwrócenie skutków reform. Erhard nie ugiął się i tym razem i nie ustąpił pod naporem strajkujących robotników i mediów. Powiedział wtedy także bardzo znamienne słowa:

„Nie liczba i wielkość nagłówków w prasie powstających za sprawą danego polityka stanowią miernik prawidłowej polityki, lecz wewnętrzna pewność, by w politycznych działaniach nie zwodzić się tanimi sloganami i nie dać się zepchnąć z prawidłowej drogi”⁴.

Plan Marshalla

Program Odbudowy Europy (ang. European Recovery Program) to plan Stanów Zjednoczonych, który miał pomóc gospodarce europejskiej w powrocie na właściwe tory po wojnie. Na cześć jego inicjatora – gen. George’a Marshalla – nazywamy go Planem Marshalla. Polegał on na dostarczeniu surowców mineralnych, produktów żywnościowych, kredytów i dóbr inwestycyjnych potrzebującym gospodarkom europejskim⁵. Plan ten obowiązywał w latach 1948-52 i w czasie jego trwania pomoc Amerykanów nigdy nie przekraczała 4% niemieckiego PKB. W tym samym czasie koszt okupacji wojsk alianckich oraz reparacji wojennych pochłaniały od 11% do 15% PKB naszego sąsiada. Dlatego pomimo bardzo pozytywnego odbioru powyższego planu przez podręczniki historii oraz przypisywania mu wielu bezzasadnych zasług, to prawda jest taka, że Niemcy wyszli z kryzysu sami dzięki reformom Ludwiga Erharda. Postawili wtedy na wolność gospodarczą, silną walutę oraz przedsiębiorczość swoich obywateli⁶.

Lekcja dla Polski

Polacy także mieli swojego Erharda w postaci Mieczysława Wilczka i jego słynnej ustawy z roku 1988, która pomimo innych przyczyn wprowadzenia, rozbudziła w nas przedsiębiorczość i pomogła wielu ludziom znaleźć nową pracę po upadku komunizmu. Niestety później zabrakło nam konsekwencji, determinacji i zaufania do wolnego rynku, jakie posiadał Ludwig Erhard. Nie posłuchaliśmy także instrukcji od Miltona Friedmana, wygłoszonej w czasie jego wizyty w naszym kraju: „Polska nie powinna naśladować bogatych krajów zachodnich, bo nie jest bogatym krajem zachodnim. Polska powinna naśladować rozwiązania, które kraje zachodnie stosowały, gdy były tak biedne, jak Polska”⁷.

Nie wszystko jednak jest stracone, bo drzemie w nas – jak i w każdym innym narodzie – przedsiębiorczość, umiejętność bogacenia się oraz zaspokajania potrzeb istniejących w społeczeństwie. Musimy tylko znaleźć ludzi, którzy z wewnętrzną pewnością będą potrafili zaufać ekonomii i wdrożyć sprawdzone rozwiązania.