Czy PKB to uniwersalny i słuszny wskaźnik?

Od momentu narodzin ciągle się rozwijamy, a rodzice oraz lekarze obserwują poprawność i intensywność zmian zachodzących w naszym organizmie. Dzięki tabelom i danym historycznym jesteśmy w stanie ocenić, czy rozwój jest poprawny. Przewidujemy też, jaki będzie kolejny krok dziecka w drodze do dorosłości. Gospodarki państw, podobnie jak ludzie, także są uważnie obserwowane i porównywane przez polityków i ekonomistów, którzy mierzą rozwój gospodarczy za pomocą jednej miary, zwanej PKB.

Kalkulacja PKB

Produkt krajowy brutto przez wielu ekonomistów został uznany za uniwersalny wskaźnik wzrostu gospodarek krajowych. Historia tego kryterium sięga końcówki lat 40-stych ubiegłego stulecia, gdy ONZ opublikowało pierwsze zalecenia na temat rachunków narodowych. W Polsce PKB oblicza Główny Urząd Statystyczny, a metodologia jest opisana w ustawie i obejmuje wykorzystanie trzech sposobów wyliczania wskaźnika, które są „równe co do wartości”¹. Pierwszy z nich opiera się na metodzie wydatkowej (ang. Expenditure approach), według której PKB to suma wydatków wszystkich nabywców dóbr finalnych. To oznacza, że gdy kupujemy mleko w celu jego wypicia, to ten wydatek zalicza się do produktu krajowego brutto. Jednak gdy celem zakupu mleka jest wyprodukowanie masła, to taka transakcja nie jest brana pod uwagę, ponieważ to masło, a nie mleko, w tym wypadku było produktem finalnym.

Kolejna metoda opiera się na dochodzie (ang. Income approach) i zakłada, że PKB to suma dochodów gospodarstw domowych (zarobki, zasiłki, program 500+, itp.), dochodów z kapitału gospodarstw domowych i przedsiębiorstw (czyli np. dochody z inwestycji, lokat, czynszów), podatków pośrednich (VAT i akcyza) oraz dochodów obcokrajowców (ale tylko wytworzonych na terytorium danego kraju). Ostatnia metoda produkcyjna (ang. Production approach) wylicza PKB jako sumę wszystkich dóbr i usług wytworzonych w danej gospodarce powiększonej o podatki i pomniejszonej o dotacje².

Interpretacja PKB

Obecnie wzrost gospodarczy jest ściśle powiązany z wartością PKB. Gdy wskaźnik rośnie, to mówimy, że gospodarka się rozwija, a gdy w przynajmniej dwóch kolejnych okresach jego wartość spada, to według definicji występuje recesja. Ekonomiści uważają, że dzięki PKB można także porównywać wielkości gospodarek dwóch różnych państw oraz zbadać zamożność społeczeństwa poprzez podzielenie PKB przez liczbę mieszkańców danego kraju³.

PKB – Polska a świat

Według danych z roku 2015 opracowanych przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy największą gospodarką według wskaźnika PKB jest gospodarka Stanów Zjednoczonych, kolejne miejsca zajmują Chiny, Japonia oraz Niemcy. Polska w tym zestawieniu znajduje się na miejscu 25.⁴ Z kolei analizując PKB per capita – czyli podzielone przez liczbę mieszkańców danego kraju, to na pierwszym miejscu znajduje się Luksemburg, druga jest Szwajcaria, a trzeci jest Katar. Stany Zjednoczone znajdują się na 5., a Polska na 55. pozycji⁵.

Krytyka PKB

Największą zaletą Produktu Krajowego Brutto jest to, że jest popularny i udało mu się zakorzenić w realiach naszego życia. Jednakże politycy oraz ekonomiści stali się niejako zakładnikami tego wskaźnika – ślepo w niego zapatrzonymi, a opinia społeczna pomimo braku wiedzy, czym tak naprawdę jest wzrost PKB, z niecierpliwością czeka na cokwartalną publikację GUS-u na jego temat. Największą wadą tej miary jest mylne utożsamianie wzrostu gospodarczego wyliczanego na podstawie PKB ze wzrostem zamożności społeczeństwa. Wyższy wskaźnik niekoniecznie oznacza, że się bogacimy, ponieważ czynniki poprawiające rozwój gospodarczy zazwyczaj nie wpływają na wzrost dochodu pojedynczej rodziny. Przykładów jest bardzo wiele. Inwestycje rządowe związane z Euro 2012 w Polsce podwyższyły PKB, ponieważ zwiększyły się wydatki firm budujących stadiony lub strefy kibica, jednakże przeciętnemu obywatelowi nie przybyło z tego powodu pieniędzy na koncie. Dodatkowo nie wszystkie stadiony zostały w pełni wykorzystane po Euro, stąd w ogólnym rachunku ekonomicznym te pieniądze przyniosły stratę, jednakże po wskaźniku nie było tego widać.

Kolejnym przykładem jest obecnie coraz bardziej popularny w Polsce portal aukcyjny Aliexpress, na którym można zakupić tanie produkty z Chin. Każdy import powoduje spadek PKB, chociaż społeczeństwo bogaci się na chińskich aukcjach, ponieważ dostaje produkty w tańszej cenie. Następne argumenty przeciwko gloryfikowaniu wskaźnika PKB to kwestia eksportu i kredytów. Eksport zwiększa jego wartość, dlatego wielu polityków jest zwolennikami subsydiowania go. Powoduje to kuriozalną sytuację, że nasze podatki przyczyniają się do tego, że społeczeństwo obcego kraju może kupić niektóre produkty taniej. Z kolei każdy kredyt zwiększa wydatki, więc przyczynia się do wzrostu PKB, jednakże jak dobrze wiemy z artykułu: “Czy kredyt oznacza osiągnięcie bogactwa?”,  bogactwo bierze się z pracy, a nie z kredytu. PKB nie wartościuje ponadto inwestycji i ich skutków. Według kryteriów ekonomicznych każde zainwestowane pieniądze powodują wzrost produktu krajowego brutto – niezależnie od tego, czy inwestycja zakończyła się sukcesem, czy porażką.

Dzieci a PKB

Bardzo trudno wytłumaczyć dzieciom, czym tak naprawdę jest opisywany powyżej wskaźnik i czy warto się nim interesować. Istnieją także inne wskaźniki, jak np. HDI (Human Development Index) czy NID (Narodowy Wskaźnik Dobrobytu), ale niestety żaden z nich nie jest idealny. Podobnie jak PKB, dają one nam one tylko szacunkowe dane, ale nigdy nie będą one w pełni odzwierciedlać rzeczywistości, bo jest ona zbyt skompilowana, aby ją ująć w sztywne obliczeniowe ramy. Najważniejsze jest, aby przekazać naszym pociechom, że wzrost gospodarczy wyliczany na podstawie tego wskaźnika nie odbija się bezpośrednio na portfelu rodziców (w przeciwieństwie do opisywanej w tym artykule inflacji). O wiele ważniejsze jest nauczenie dzieci, skąd bierze się bogactwo, jak oszczędzać oraz pokazać prawdziwą wartość pieniądza. Interpretację PKB najlepiej zostawić politykom, którzy zbijają na tym swój kapitał.

Przypisy:

1. Ustawa z dnia 26 października 2000 r. o sposobie obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto (Dz. U. Nr 114, poz. 1188, z późn. zm.), dostępny 16.10.2016. Dostęp online: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20001141188

2. Eurostat Statistics Explained, Rachunki narodowe i PKB, dostępny 16.10.2016. Dostęp online:  http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/National_accounts_and_GDP/pl

3. Dzięki podzieleniu PKB przez liczbę ludności wyliczamy PKB per capita, czyli PKB na głowę mieszkańca.

4. Wikipedia, Lista państw świata według PKB nominalnego, dostępny 29.09.2016. Dostęp online:

https://www.wikiwand.com/pl/Lista_pa%C5%84stw_%C5%9Bwiata_wed%C5%82ug_PKB_nominalnego

5. Wikipedia, PKB per capita, dostępny 29.09.2016. Dostęp online: https://www.wikiwand.com/pl/PKB_per_capita

Fot. Pixabay