Ciekawość: pierwszy stopień poznania

Dzieci nie są, jak uważaliśmy przez lata, biernymi obserwatorami otoczenia, których mózgi muszą zostać dopiero napełnione wiedzą. Wprost przeciwnie. Od najmłodszych lat budują własne naukowe teorie. Tym, co napędza ich działanie jest ciekawość.

Urodzeni naukowcy

Od pierwszych chwil swojego życia dzieci uczą się aktywnie świata. Uważnie obserwują otoczenie oraz przeprowadzają własne, naukowe eksperymenty. Stawiają hipotezy, testują swoje założenia, a następnie sprawdzają je za pomocą złożonych modeli statystycznych. Ze skrupulatnością wytrawnego badacza na każdym kroku weryfikują swoją wiedzę, używając w tym celu naukowych narzędzi: szukają przyczynowości, szacują prawdopodobieństwo, testują swoje założenia.¹

Naukowiec idzie do szkoły….

Susan Engel jest profesorem psychologii, która wzięła pod swoją naukową lupę ciekawość w szkolnej ławce. Przez wiele lat przeprowadziła ona setki obserwacji interakcji pomiędzy nauczycielami a uczniami. Niestety, wnioski płynące z jej pracy nie są optymistyczne: pomimo tego, że większość nauczycieli stawia sobie za swój najważniejszy cel zawodowy rozwój ciekawości wśród uczniów, to codzienny przebieg lekcji w znacznym stopniu przyczynia się do jego spadku.² Dzieci siedząc w szkolnych ławkach, nie są zachęcane do zadawania pytań, a bywa nawet, że są za nie karane. Otwartość, inny punkt widzenia, eksperymentowanie, własne poszukiwania stoją często w sprzeczności do wytycznych realizowanych w ramach programu nauczania. Susan Engel za zaistniałą sytuację obwinia presję czasu, odgórne, sztywne ramy nauczania oraz manię testów, której poddawane są dzieci we współczesnej szkole.

Jak na co dzień pielęgnować ciekawość?

Ciekawość jest motorem do eksploracji świata i uczenia się. W dużej mierze to od otoczenia zależy, czy będzie ona mogła rozkwitnąć i stać się zasobem dziecka. W jaki sposób rodzice i nauczyciele mogą od najmłodszych lat pielęgnować ciekawość? Poniżej znajdziesz kilka wskazówek:

• Buduj bezpieczną relację: Relacja z dorosłym, który zachęca dziecko do poszukiwań oraz podziela jego radość z odkrywania nowych rzeczy powoduje wzrost dziecięcej ciekawości. Dzięki posiadaniu stabilnego odniesienia, dziecko może śmiało wyruszać na poszukiwania, bo wie, że w razie napotkanych trudności może liczyć na pomoc kochającego opiekuna. Relacja, w której dziecko nie czuje się bezpiecznie powoduje, że nie będzie ono mieć w sobie odwagi do eksploracji i poznawania świata.³
• Stwórz pozytywną atmosferę: emocje pozytywne otwierają nas na nowe doświadczenia i są fundamentem uczenia się.⁴ Atmosfera pełna krytyki, oceniania, rywalizacji generuje duży poziom lęku i stresu. Emocje te powodują, że dziecko będzie reagować w sztywny, stereotypowy sposób i będzie zamknięte na nowe doświadczenia.
• Zachęcaj do zadawania pytań: efektywna nauka opiera się w dużej mierze na zadawaniu pytań. Rolą opiekuna nie jest jak najszybsze znalezienie odpowiedzi na pytania dziecka i zakończenie dyskusji, ale jej pogłębienie. W jaki sposób to robić? Zapytaj dziecko, co ono myśli, jaki ma pomysł na rozwiązanie danego problemu, gdzie może poszukać informacji na interesujący je temat itp.
• Celebrujcie wspólne posiłki: Badania pokazują, że dzieci, które wspólnie z rodzicami jedzą przynajmniej jeden posiłek dziennie, mają większy zasób słownictwa od swoich rówieśników, co bezpośrednio przekłada się na ich powodzenie w szkole.⁵ Wspólne biesiadowanie to nie tylko jedzenie, ale przede wszystkim rozmowa. To dzięki niej dziecko może tworzyć swoją narrację o świecie i uczyć się, w jaki sposób wykorzystywać język jako narzędzie zdobywania wiedzy.
• Dbaj o własną ciekawość: Ciekawość poznawcza jest również cechą, którą jako rodzice i nauczyciele modelujemy u najmłodszych. Gdy sami jesteśmy ciekawi świata, otwarci na nowości, poszukujemy wiedzy, to takie będą zapewne i nasze dzieci. Jeśli chcesz, aby twoje dziecko było otwarte na nowe doświadczenia, lubiło się uczyć – musisz zacząć od siebie. Przypomnij sobie, kiedy ostatni raz coś naprawdę cię zaciekawiło? Czy masz czas na rozwijanie swoich zainteresowań lub hobby? Kiedy ostatni raz zabrałeś dziecko na wspólną rodziną wyprawę? Czy w ostatnim czasie przeczytałeś jakąś ciekawą książkę, widziałeś dobry film? Czy masz w swoim otoczeniu osobę, która cię inspiruje?
• Kształtuj dobre nawyki: Ciekawość nie lubi monotonii – aby ją kultywować, musimy zadbać o środowisko, które będzie dostarczać dziecku nowych bodźców i wyzwań.
• Tym, co najlepiej wzmacnia ‚głód poznania’ jest nowość i zaskoczenie. Ma to związek z funkcjonowaniem naszej uwagi, która w znanych, monotonnych i powtarzalnych warunkach usypia. Aby ją rozbudzić, musimy na swojej drodze natrafić na coś, co nas zaciekawi i zaskoczy. Od najmłodszych lat warto kształtować w dziecku dobre nawyki, dotyczące na przykład form spędzania wolnego czasu, dzięki którym naturalnie będzie ono napotykać na swojej drodze na wyzwania. Zamiast kolejnego popołudnia przed telewizorem wybierzcie się na rodzinny spacer!
• Doceń bałagan: eksploracja, poznawanie i testowanie świata często powiązane są z bałaganem. Kiedy na przykład dziecko wyjmuje z szafki kuchennej wszystkie garnki i zaczyna uderzać w nie łyżeczką, poznaje różnice w wydawanych przez nie dźwiękach. Inny dźwięk będzie przecież wydawać aluminium, inny miedź czy stal. Dzięki tej zabawie dziecko uczy się sposobów, w jaki prawa natury działają na ten świat. Nigdy nie mów dziecku: nie rób tak, pobrudzisz się, przestań robić taki hałas. Nie czysty, posprzątany dom, ale dziecko i jego chęć poznania świata powinny być na pierwszym miejscu.

Fot.Pixabay