Rywalizacja czy współpraca, czyli o relacjach w rodzeństwie

Więź między rodzeństwem jest wyjątkowa. Zazwyczaj jest to najdłuższa relacja spośród wszystkich nawiązywanych w życiu − dłuższa niż związek z rodzicami, partnerem czy dziećmi. Jest to jednocześnie relacja niezwykle intensywna − rodzeństwo spędza ze sobą znaczną ilość czasu i wspólnie uczestniczy w codziennym życiu rodziny. W relacjach między rodzeństwem nieodłącznym elementem jest rywalizacja.

Rywalizacja ma swoje dobre strony − może być źródłem wiedzy o samym sobie, bazą dla budowania własnej tożsamości. W pewnym stopniu może stymulować rozwój dziecka i stanowić dla niego motywację do działania. Dzięki rywalizacji dzieci mogą uczyć się rozpoznawać różnice w zachowaniu czy ćwiczyć trudną sztukę kompromisu. Z drugiej strony, nadmierna i podsycana rywalizacja może uniemożliwiać normalne funkcjonowanie rodziny, a w skrajnej formie prowadzić do zerwania więzi z rodzeństwem w przyszłości.

Posiadanie więcej niż jednego dziecka oznacza dla rodziców konieczność dzielenia opieki i zainteresowania między potomków. Z tego wynika główna przyczyna rywalizacji – chęć zwrócenia na siebie uwagi rodziców i zyskania ich towarzystwa. Najlepiej „na wyłączność”. Źródeł konfliktów upatruje się również w sytuacji, gdy dzieci uważają, że nie są równo traktowane (np. łagodniejsze traktowanie młodszego rodzeństwa) czy zazdrości o uzdolnienia, zabawki, przestrzeń brata czy siostry. Co robić, aby zamiast podsycania wyścigu o uwagę rodzica, ukierunkować rodzeństwo na współdziałanie? Specjaliści w dziedzinie wychowywania dzieci opracowali wiele podpowiedzi i rozwiązań. Poniżej przedstawiam te najważniejsze.

Nie lekceważ negatywnych uczuć dziecka. Okaż im zrozumienie

Pokaż dziecku, że dostrzegasz i rozumiesz jego uczucia − złość na brata, zazdrość, smutek („Widzę, że jesteś zdenerwowany”; „Nie podoba ci się, że spędzam tyle czasu z twoją siostrą”). Pozwól dziecku pofantazjować i wyrazić życzenie („Chciałbyś, żeby jej tu nie było”). Zachęć do twórczego wyrażenia uczuć („A może narysujesz mi swoją złość?”). Podpowiedz rozwiązanie („Powiedz siostrze, dlaczego jesteś na nią zły”). Nie zaprzeczaj tym emocjom („Nie możesz być zły, to twoja siostra!”).

Nie porównuj i nie narzucaj roli

Unikaj porównań, które stawiają jedno z dzieci na gorszej pozycji czy wyróżniają jedno z dzieci („Czy ty zawsze musisz coś rozlać? Popatrz na twoją siostrę − siedzi i je spokojnie”). Chcąc zwrócić uwagę dziecka na problem, opisuj to co widzisz, czujesz lub to, co należy zrobić − bez odwoływania się do zachowania brata czy siostry („Widzę, jak sok kapie na podłogę; Ścierka jest w szafce”). Nie narzucaj dziecku roli, nie przyklejaj etykiet („Jesteś taki niezdarny”). Porównuj dziecko z nim samym, nie z innymi.

Kochaj indywidualnie

Nie staraj się za wszelką cenę traktować wszystkich dzieci równo, każde dziecko jest indywidualnością, podkreślaj to mówiąc: („Jesteś dla mnie wyjątkowy; Wiem, co mogłoby cię ucieszyć”). Pamiętaj o tym, co dziecko lubi. Zapewniaj, że pomożesz mu zawsze, gdy będzie tego potrzebować. Staraj się poświęcić dziecku czas przeznaczony tylko dla niego, choćby to miało być 15 minut dziennie − niech dziecko zdecyduje, co będziecie wtedy robić.

Zachęcaj do współpracy. Rozbudzaj chęć współdziałania

Nie prowokuj sytuacji, w której ktoś musi wygrać, np. kto pierwszy zje obiad, kto pierwszy się ubierze. Zwracaj uwagę na elementy współpracy („Widziałam, że chwilę się zastanowiłeś nad tym, co zrobiła ci siostra”). Zachęcaj, aby dzieci bawiły się czymś po kolei, uczyły się dzielić, musiały współpracować, aby uzyskać efekt. Doceniaj wspólne inicjatywy. Zadbaj, aby dzieci razem się śmiały. Doceniaj i chwal przyjemnie spędzone wspólne chwile.

Agnieszka Stein w książce „Dziecko z bliska” uspokaja, że pewien poziom energii, konfliktu i intensywnego kontaktu fizycznego jest u rodzeństwa naturalny. Dla dzieci ta wspólna przestrzeń umożliwia opanowanie umiejętności rozwiązywania trudnych sytuacji oraz wyciągania wniosków z popełnionych błędów. Doświadczenia i emocje, jakie towarzyszą rodzeństwu w dzieciństwie mają wpływ na ich relację w dorosłym życiu. Wspólne przeżycia we wczesnych latach określają, czy z dorosłym bratem lub siostrą wiążą nas życzliwość, troska i chęć wsparcia, czy raczej obojętność i ciągłe poczucie wyrządzonej krzywdy i niesprawiedliwości. Jednocześnie pamiętajmy, że rywalizacja to tylko jedno spośród wielu uczuć, jakim darzy się rodzeństwo. Jak wymieniają Parker i Stimpson, rodzeństwo czuje do siebie miłość, podziw, nienawiść, zazdrość, strach, opiekuńczość, irytację, ciepło, radość, dumę i wiele innych. Rywalizacja to istotny aspekt więzi bratersko-siostrzanej, ale na szczęście nie jedyny.