Trzy style wychowywania

Kolejne koncepcje rodzicielstwa powstają jak grzyby po deszczu. Czytamy o modnych podejściach i nowych stylach wychowawczych. Trudną sztuką staje się odnalezienie w gąszczu różnych teorii i wybór tej, która przygotuje dzieci do samodzielnego życia. Wśród wielu licznych podejść da się jednak wyodrębnić trzy główne style wychowawcze, wyróżnione przez pedagogów i psychologów − styl autorytarny, liberalny i demokratyczny.

Styl autorytarny

Dziecko wychowywane w sposób autorytarny nie ma możliwości podejmowania własnych decyzji i zaznaczania swojego wyboru. Decyzje podejmują rodzice, sprawując tym samym całkowitą kontrolę nad swoimi dziećmi. Autorytarni rodzice mają wysokie wymagania wobec dzieci i nie akceptują popełniania przez dzieci błędów − są krytyczni, wymagający i rygorystyczni. I wszystko wiedzą lepiej − nie dyskutują z dzieckiem, narzucają obowiązujące w rodzinie zasady, nie chcą słyszeć sprzeciwu. Co więcej, nie tłumaczą swoich poleceń − zasady są narzucane bez słowa komentarza, a głównym ich uzasadnieniem jest pozycja rodzica („Bo ja tak powiedziałem”; „Bo jestem Twoim ojcem”).

Wychowywane w takiej rodzinie dzieci mogą być skrajnie różne. Albo wyjątkowo grzeczne, dobrze uczące się i niesprawiające problemów. Albo odwrotnie, buntujące się przeciwko wszystkiemu i wszystkim bez głębszej refleksji. Łączy je jednak niskie poczucie własnej wartości, nieśmiałość i niepewność wobec podejmowanych działań. Dzieci te są mało samodzielne, rzadko wyrażają własne zdanie, działają mechanicznie. W przyszłości może istnieć wśród nich większe prawdopodobieństwo zachowań ryzykownych (np. nałogi, agresja).

Styl liberalny

To podejście zupełnie odwrotne do stylu autorytarnego − tutaj to dzieci rządzą rodzicami. Maluchy mają dużo swobody, a rodzice nie wprowadzają zbyt wielu zasad i granic. Liberalni rodzice pozwalają na wiele, spełniają każdą zachciankę i akceptują niegrzeczne, aspołeczne zachowania dziecka. To o tym stylu można powiedzieć: „wolny wychów”. Rodzice są bardziej łagodnymi i pobłażliwymi kumplami dziecka, aniżeli jego liderami. Nie stawiają granic, nie mają jasnych oczekiwań − hulaj duszo, bądź wolny.
Czy dzieciaki wolnego wychowu są zatem najbardziej szczęśliwymi wśród rówieśników? Otóż niekoniecznie − brakuje im poczucia bezpieczeństwa, jasnych zasad, drogowskazów i wskazówek, jak postępować. Często są to dzieci wyjątkowo roszczeniowe − chcą postawić na swoim, mają trudności z akceptacją norm społecznych i narzucanych zasad, buntują się wobec wymagań. Trudno współpracuje się im z innymi ludźmi. Szybko uczą się także, jak manipulować dorosłymi, żeby zdobyć swój cel.

Styl demokratyczny

Styl demokratyczny to podejście, w którym dziecko traktuje się jako pełnoprawnego członka rodziny, partnera. Dziecko włączane jest do rodzinnych dyskusji, pytane o zdanie − jego opinia jest równie ważna, jak opinia pozostałych członków rodziny. Dziecko nie jest wolne od obowiązków, ale zostały one najpierw z nim przedyskutowane, wytłumaczono ich cel. Dziecko ma jasno zdefiniowane reguły i granice, których nie można przekraczać. W podejściu demokratycznym kary stosuje się rzadko lub wcale, zastępując je logicznymi konsekwencjami, czyli naturalnymi następstwami popełnionych działań, np. jeśli dziecko wylewa sok, musi go pościerać; jeśli popsuje zabawkę, próbuje ją naprawić. Gdy dziecko nie przestrzega ustalonych zasad, cierpliwie się mu tłumaczy, dlaczego ważne jest, aby tych zasad przestrzegało. W stylu demokratycznym najważniejszy jest szacunek dla drugiego człowieka.
Dzieci wychowywane według zasad demokratycznych są pewne siebie, mają wysokie poczucie własnej wartości − wiedzą, że ich zdanie jest ważne, a inni liczą się z ich opinią. Dzieci szanują siebie i innych i czują się bezpiecznie, bo dorastają w środowisku, w którym wspólnie ustalano reguły i obowiązujące zasady. Potrafią wyrażać swoje poglądy i wysłuchać opinii drugiego człowieka. Są partnerami dla innych.

Przedstawione style są oczywiście pewnymi modelami, które rzadko występują w czystej postaci, jednak zazwyczaj w danej rodzinie dominują elementy jednego z tych trzech podejść. Według badań, zdecydowanie najwięcej korzyści przynosi wychowywanie według zasad demokratycznych. Pozwala ono dziecku na dorastanie w rodzinie pełnej miłości, szacunku i otwartości na innych. Dodatkowo sposób, w jaki wychowujemy dziecko, przekłada się na sposób jego funkcjonowania w szkole, społeczeństwie, potem w relacjach w rodzinie i pracy.