Co robić, gdy dziecko zaczyna kłamać?

Gdyby ktoś dziś zapytał mnie, czego najbardziej boję się w relacji ze swoim synem, odpowiedziałabym, że momentu, w którym zacznie mnie okłamywać. Trudno odbudować relację z rodzicem, który stracił do Ciebie zaufanie. Można temu jakoś zapobiec? Czy można nauczyć się rozpoznawać, kiedy nasze dzieci zaczynają kłamać i dlaczego to robią? Jak wspierać ich prawdomówność i czy w ogóle jest to możliwe? Odpowiedzi na te pytania kryją się w naszym domu rodzinnym.

Małe dzieci – małe kłamstwa, duże dzieci – duże kłamstwa

Badania psychologiczne pokazują, że już w przypadku trzylatków można mówić o tendencjach do okłamywania innych (Paul Ekman,2014). Na szczęście dzieci w tym wieku mają jeszcze problem z przewidywaniem konsekwencji swoich „kłamstewek” które bardzo łatwo zdemaskować. Dzieje się tak dlatego, że małe dzieci nie potrafią odróżnić świata fantazji od rzeczywistości. Nieświadomie rozmijają się z prawdą, opowiadając niestworzone historie, a jeśli czegoś dobrze nie zapamiętają, dopowiadają sobie wiele rzeczy, nie widząc w tym żadnego problemu. Takie konfabulacje są zupełnie niegroźne i dorośli nie powinni przywiązywać do nich specjalnie wagi, jeśli nie przeradzają się z czasem w stały element komunikacji z innymi.
Do około ósmego roku życia dzieci traktują każdą nieprawdziwą wypowiedź jako kłamstwo, niezależnie od tego, czy wypowiadająca ją osoba miała świadomość jej fałszywości. Nie chodzi o intencję – a jedynie o prawdziwość lub nieprawdziwość informacji¹.

Dzieci w okolicach dziesiątego roku życia zaczynają już rozumieć, że kłamstwo jest złe. Wiedzą, że jeśli często i celowo będą wprowadzać bliskich w błąd, ci przestaną im ufać. Dorastające dzieci nie tylko coraz lepiej radzą sobie z opowiadaniem kłamstw, lecz także coraz lepiej wykrywają, kiedy same są oszukiwane.

6 powodów, dla których dzieci kłamią

Wraz z wiekiem zmienia się rozumienie pojęcia kłamstwa. Dzieci nabywają umiejętności, dzięki którym coraz rzadziej ich kłamstwo wychodzi na jaw. Zmieniają się również ich moralne i społeczne osądy. Pod wpływem czasu ulegają zmianie również motywy, którymi kierują się, ukrywając prawdę przed dorosłymi.

1. Uniknięcie kary – dzieci kłamią, bo mają świadomość tego, że jeśli prawda wyszłaby na jaw, mogłyby zostać ukarane.
2. Uzyskanie czegoś, czego inaczej się uzyskać nie da – dziecko wie, że rodzic na coś nie wyraził zgody, ale w tajemnicy przed nim postępuje wbrew jego woli.
3. Chronienie przyjaciół przed kłopotami – sytuacja zaczyna mieć miejsce w przypadku dzieci starszych, nastolatków, które mają już poczucie konsekwencji swoich działań. Np. nastolatka chroni swoją przyjaciółkę przed tym, żeby się nie wydało, że zamiast nocować u koleżanki, poszła do kina ze swoim chłopakiem.
4. Chronienie siebie lub kogoś przed krzywdą – np. nastolatek świadomie bierze winę za jakieś przewinienie na siebie, żeby jego przyjaciel czy przyjaciółka nie musiała ponosić konsekwencji, bo np. jego/jej rodzice są bardziej surowi.
5. Pozyskanie podziwu lub zainteresowania ze strony innych – chcąc wzbudzić podziw, szacunek, akceptację w swojej grupie rówieśniczej, nastolatki często opowiadają o sobie, koloryzując i dopowiadając rzeczy, które nie są prawdziwe.
6. Utrzymanie swojej prywatności –nastolatki nie wtajemniczają rodziców w swoje prywatne sprawy, relacje, związki. Nie opowiadają o nich celowo ze szczegółami, aby zachować swoją prywatność, nie zostać narażonym na kpinę, poczucie wstydu.

Jak wspierać prawdomówność ?

Co możemy zrobić w sytuacji, kiedy okazuje się, że nasze dziecko wyrosło już z dziecięcych fantazji, zdaje sobie sprawę z tego, czym jest kłamstwo i świadomie zaczyna z tego narzędzia korzystać? Zrozumiałe jest, że trudno opanować emocje i nie reagować złością, kiedy „kłamca” zostanie przyłapany na gorącym uczynku. Właśnie straciliśmy zaufanie do naszego dziecka i poczuliśmy się oszukani, a czasem nawet zdradzeni. Warto jednak spróbować zrozumieć, dlaczego kłamstwo się pojawiło, co je spowodowało. Wyrozumiałość w tym momencie ułatwia przeprowadzenie szczerej rozmowy i dotarcie do źródła problemu. Pamiętajmy, że dzieci mogą nas również okłamywać, ponieważ nam nie ufają, nie są pewne, czy mogą powiedzieć nam prawdę, nie narażając się na kłopoty czy karę. Dlatego to od nas zależy, czy znajdziemy w sobie tyle cierpliwości i dociekliwości, aby za każdym razem, kiedy zorientujemy się, że nasze dziecko mija się z prawdą, usiąść i spokojnie z nim porozmawiać. Skuteczna może okazać się rozmowa o utracie zaufania, bo nikt nie lubi mieć poczucia, że zawiódł i nie można na nim polegać. Gorzej jest w sytuacji, kiedy rodzice podejrzewają kłamstwa, chociaż dziecko jest uczciwe. Jeżeli nie uwierzymy dziecku mówiącemu prawdę, możemy narobić poważnych szkód w swoich relacjach z nim. W takiej sytuacji warto zaufać i uwierzyć dziecku na słowo, ryzykując w najgorszym wypadku, że w razie pomyłki zostaniemy wykorzystani i oszukani, ponieważ „nabierzemy się” na nieprawdziwe słowa naszej pociechy. Rodzic powinien pokazać dziecku, że ważniejsze jest dla niego poznanie prawdy, nawet najstraszniejszej, i rozmowa z dzieckiem o konsekwencjach, niż pielęgnowanie w nim postawy ukrywania.

Cała prawda o kłamstwie

Kłamstwa niszczą bliskość i intymność. Rodzą podejrzliwość i poczucie bycia zdradzonym. Kłamstwa zakładają brak szacunku do okłamywanego, a kiedy stają się notoryczne, mogą być oznaką poważnych problemów, zakłóceń występujących u dziecka i w rodzinie. Dlatego, kiedy nasz nastolatek zaczyna nas okłamywać, bądźmy czujni, ale kontrolujmy też siebie.

Pamiętajmy o tym, że my musimy być prawdomówni, jeśli chcemy, aby nasze dziecko również takie było. Jeśli będzie ono uczestnikiem sytuacji, w których wymawiamy się od odwiedzin u babci, wykręcając się chorobą, której nie mamy, albo wylegując się na kanapie, okłamujemy kogoś przez telefon, że właśnie gdzieś wychodzimy i nie mamy czasu rozmawiać, dajemy naszemu dziecku przyzwolenie na kłamstwo. Ono się uczy, że są sytuacje, w których można oszukiwać innych ludzi.