Świadomość finansowa Polaków

W parze z rozwojem rynków finansowych nie idzie wzrost naszej świadomości finansowej, co pociąga za sobą wiele negatywnych skutków, zarówno dla konsumentów, jak i rynków finansowych, czego dobrym przykładem jest sytuacja frankowiczów.

Od edukacji do świadomości finansowej

Ostatnie wydarzenia ekonomiczne w Polsce i na świecie, m.in. kryzys finansowy czy sytuacja frankowiczów, pokazały, jak duże znaczenie ma edukacja finansowa. Celem edukacji jest podniesienie naszej świadomości finansowej, a więc poziomu naszej wiedzy i umiejętności z zakresu finansów.

Warto pamiętać, że niski poziom świadomości finansowej pociąga za sobą daleko idące konsekwencje, zarówno dla nas, jak i dla całej gospodarki. Osoby, które są kompetentne finansowo, posiadają większą kontrolę nad swoimi finansami i podejmują rozsądniejsze oraz bardziej przemyślane decyzje. Świadomość finansowa pomaga nam odpowiedzieć na bardzo ważne pytania, takie jak: ile pieniędzy mogę wydać w najbliższym miesiącu? ile powinienem oszczędzić? czy mogę zaciągnąć pożyczkę i gdzie najlepiej pożyczyć pieniądze? w co najlepiej inwestować? jakie ryzyko ponoszę w związku z wybranym produktem oszczędnościowym, inwestycyjnym czy kredytowym? jak powinienem się zabezpieczyć na przyszłość? Odpowiedzi na te pytania mają kluczowe znaczenie dla naszego bezpieczeństwa finansowego.

Wiedza ekonomiczna Polaków w wynikach badań

W ciągu ostatnich kilku lat powstało wiele raportów na temat wiedzy finansowej Polaków. Niestety wszystkie badania wskazują na niski poziom wiedzy finansowej. W teście przeprowadzonym przez NBP w 2015 roku, przeciętny Polak odpowiedział poprawnie na 10 z 20 pytań. Co więcej, nie było osoby, która znałaby dobrą odpowiedź na wszystkie pytania. Według badań NBP, najlepiej radzimy sobie z zagadnieniami dotyczącymi systemu emerytalnego, systemu finansowego i bankowego oraz podatków, a najgorzej z pytaniami dotyczącymi ogólnych zasad rządzących gospodarką: giełdą i rynkami walutowymi oraz kwestiami makroekonomicznymi.

Ankietowani udzielili najwięcej poprawnych odpowiedzi na pytania:

• 5 braci otrzymało w prezencie 1000 złotych. Jeśli bracia muszą równo podzielić tę kwotę, jaką kwotę każdy z nich otrzyma? (90% poprawnych odpowiedzi);
• Czy ‘wysoka inflacja’ oznacza, że ceny gwałtownie wzrastają? (76% poprawnych odpowiedzi);

Natomiast najgorzej wypadły następujące pytania:

• Czy wskaźnik WIG to wskaźnik obejmujący wyniki 100 największych spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie? (17% poprawnych odpowiedzi);
• Do jakiej kwoty ulokowane w banku środki są objęte gwarancją Bankowego Funduszu Gwarancyjnego? (14% poprawnych odpowiedzi).

Według innych badań pt. Wiedza o produktach kredytowych i wiarygodności finansowej w percepcji Polaków, aż 39% z nas ocenia poziom swojej wiedzy finansowej jako słaby, a 43% jako średni. W rzeczywistości wyniki badania są jeszcze bardziej niepokojące, gdyż o ile większość z nas zna pojęcie zdolności kredytowej, co drugi z nas wie czym jest wiarygodność finansowa, to o scoringu możliwości kredytowych czy RRSO większość z nas nie ma pojęcia. Problemy sprawiają nam również pojęcia, takie jak upadłość konsumencka, pętla zadłużenia czy historia kredytowa. Z większością tych terminów spotykamy się w czasie ubiegania się o kredyt w banku, gdyż znajdziemy je w naszych umowach kredytowych. Wynika z tego, że często nie rozumiemy, co mówią do nas pracownicy instytucji finansowych i niestety nie wiemy, na co zgodziliśmy się, podpisując umowy kredytowe.

W międzynarodowych badaniach, przeprowadzonych w 11 krajach europejskich: Hiszpanii, Francji, Włoszech, Turcji, Austrii, Niemczech, Holandii, Belgii, Luxemburgu, Polsce i Wielkiej Brytanii, Polacy zajęli 7 miejsce w teście z wiedzy finansowej. Jednak we wszystkich wymienionych krajach poziom wiedzy finansowej jest niesatysfakcjonujący.

Niestety, jak pokazują badania oraz sytuacja na rynkach finansowych, większość ludzi nie posiada podstawowej wiedzy i umiejętności z zakresu finansów. Nie kontrolujemy swoich wydatków, a co ważniejsze – nie jesteśmy świadomi ryzyka finansowego, jakim obarczone są nasze decyzje. Dobrym przykładem są tu tzw. frankowicze, których część nie była do końca świadoma, z jakim ryzykiem związane jest zaciągnięcie kredytu w obcej walucie. Przez to nie byli przygotowani na przykre konsekwencje swojej decyzji.

Świadomość finansowa

Klient świadomy finansowo nie jest osobą, która podejmuje tylko i wyłącznie dobre decyzje. Świat finansów jest tak złożony i cały czas jeszcze ewoluuje, że niemożliwym jest podejmowanie decyzji, zwłaszcza długoterminowych, które nie byłyby obarczone ryzykiem. Najważniejsze jest, aby poprzez edukację finansową stawać się coraz bardziej świadomym finansowo i podejmując decyzje finansowe (np. zawierając umowę kredytową albo wybierając produkt oszczędnościowy) rozumieć, na co się decydujemy, a więc zdawać sobie sprawę, jakie negatywne skutki może mieć podjęta przez nas decyzja w zależności zarówno od czynników, na które mamy wpływ, jak i od tych, na które wpływu nie mamy.

Obecnie w Polsce istnieje już wiele inicjatyw z zakresu edukacji finansowej, aczkolwiek są one mocno rozproszone i docierają do małej części populacji. Brakuje jednego ogólnokrajowego programu edukacyjnego, rozpoczynającego się na najniższych poziomach edukacji, tak jak ma to miejsce np. w Wielkiej Brytanii. Finansów osobistych dzieci uczą sięw tym kraju już w przedszkolach, a we wrześniu 2013 roku edukacja finansowa została zawarta w narodowym programie nauczania w Anglii, co oznacza, że jest obowiązkowa we wszystkich angielskich szkołach. Program zawiera zarówno elementy finansów osobistych, jak np. zarządzanie swoimi pieniędzmi, jak również elementy finansów publicznych, czyli m.in. jak państwo uzyskuje pieniądze i jak je wydaje. Ponadto położono nacisk na matematykę finansową (np. obliczenie odsetek), a także określono, jaką wiedzę i umiejętności finansowe powinni uzyskać uczniowie na poszczególnych etapach edukacji.

Fot. Pixabay