Na skrzydłach motywacji

Chyba każdy rodzic wolałby widzieć swoje dziecko z ochotą podejmujące rozmaite obowiązki, niż małego marudę, którego nieustannie trzeba przekupywać na różne sposoby. Przekupywanie czy nagradzanie jest błędnym kołem: im bardziej zachęcamy dziecko do zrobienia czegoś, stosując nagrody, tym mniej ono chce to robić, a my musimy uciekać się do coraz bardziej atrakcyjnych dla niego wzmocnień. Jak wybrnąć z takiej sytuacji?

Odpowiedź jest prosta: odwołać się do motywacji wewnętrznej. W poprzednim artykule pisałam o tym, czym ona jest i dlaczego jest skuteczniejsza od motywacji zewnętrznej. Tym razem chciałabym skoncentrować się na konkretnych krokach, które pomagają kształtować ją u dzieci.
Oto kilka praktycznych porad.

1.  Podążaj za zainteresowaniami dziecka

Motywacja wewnętrzna opiera się przede wszystkim na ciekawości i spontaniczności. Zanim rodzic zacznie zasypywać dziecko rozmaitymi pomysłami na zagospodarowanie czasu wolnego, warto pochylić się nad maluchem i zaobserwować, co tak naprawdę sprawia mu przyjemność. Na przykład, podsuwając dziecku uczącemu się czytania książki zgodne z jego upodobaniami, można oczekiwać, że będzie po nie sięgać chętniej, a tym samym z większą przyjemnością opanuje ważną umiejętność. Jeśli np. dziecko zafascynowane jest przyrodą, odwiedźcie bibliotekę i spróbujcie znaleźć książki, które będą mu odpowiadać. Innym przykładem może być nauka języka angielskiego. Można ją urozmaić o słówka z dziedziny, która interesuje dziecko, np. nazwy pozycji piłkarzy w trakcie meczu lub też oglądanie ulubionej bajki w języku angielskim (w wielu przypadkach jest to możliwe).

2.  Mów dziecku, jaki jest cel jego działania

Nikt nie lubi wykonywania bezsensownych czynności. Szybko zniechęcamy się do robienia czegoś, czego nie rozumiemy. Tak samo wygląda to w przypadku dzieci. Można się spodziewać, że zaangażują się one bardziej w naukę matematyki, jeśli pokażemy im, że dzięki tej wiedzy będą mogły efektywnie zarządzać kieszonkowym lub samodzielnie kupić ulubione słodycze, licząc resztę otrzymaną w kasie. Oczywiście cel powinien być dostosowany do wieku dziecka i nie bardzo odległy w czasie¹.

3. Jasno i precyzyjnie komunikuj zadania

Dzieci znacznie chętniej angażują się w czynności, którym mogą sprostać. Jeśli dokładnie wiedzą, na czym ma polegać ich zadanie, wykonują je z większym zapałem, niż gdy nie rozumieją polecenia². Ponadto zmagając się z adekwatnymi dla siebie wyzwaniami, mogą osiągać wiele małych zwycięstw, dodających im skrzydeł i motywujących do podejmowania trudniejszych zadań.

4. Daj dziecku możliwość podejmowania decyzji

Rozwija to poczucie autonomii i sprawstwa, czyniąc z dzieci współautorów danego dzieła, a nie tylko biernych wykonawców. Oczywiście, zakres tej decyzji należy dostosować do wymogów sytuacyjnych³. W przypadku młodszych pociech może to być decydowanie, w co się razem pobawimy. Dla uczniów podstawówki – samodzielne wybieranie zajęć dodatkowych.

5. Daj dziecku swobodę działania

Nadzorowanie wszystkiego, co dzieci robią (chociaż jest kuszące), prowadzi do tego, że ich głównym celem staje się zadowolenie rodzica osiągniętym efektem, a nie czerpanie radości z danej aktywności³. Warto pozwalać dzieciom na samodzielność, nawet jeśli wiązać się to będzie z popełnianiem błędów. Nic bowiem nie uczy tak bardzo jak własne doświadczenie. Często nadopiekuńcza mama lub tato przeglądają uczniowskie zeszyty, sprawdzając, czy wszystkie zadania zostały rozwiązane. O ile znajduje to uzasadnienie w przypadku oswajającego się z rzeczywistością szkolną ucznia klasy pierwszej, o tyle na późniejszych etapach edukacyjnych może mieć nawet szkodliwy wpływ. Dziecko przestaje bowiem brać odpowiedzialność za pamiętanie o wypełnieniu obowiązku. W tym przypadku korzystniejsze może okazać się jednorazowe upomnienie przez nauczyciela za brak zadania. Dzięki temu dziecko otrzyma większą lekcję na przyszłość, a także wzmocnione zostanie jego poczucie odpowiedzialności za własne czyny.

6. Udzielaj informacji zwrotnej

Aspekt ten ma szczególnie duże znaczenie w kształtowaniu motywacji. Informacja zwrotna to szczególna forma nagrody, która nie ma charakteru materialnego¹. Dzięki niej dzieci wiedzą, czy dobrze wykonały dane zadanie i dowiadują się, w jaki sposób mogą się poprawić. Ważny jest sposób komunikowania tej informacji – „słowa powinny budować, wspierać, a nie ranić”¹.

Dzięki pozytywnym komunikatom dzieci kształtują poczucie własnej wartości i odczuwają satysfakcję z rezultatów swoich działań. Na przykład, gdy widzimy, że książki leżą poukładane na półce, a zabawki są na swoim miejscu, możemy powiedzieć: bardzo podoba mi się, że dbasz o porządek w swoim pokoju. Oczywiście można obawiać się, że pochwalenie dziecka sprawi, iż następnym razem będzie starało się posprzątać tylko i wyłącznie po to, by uzyskać aprobatę rodziców. Badania psychologiczne pokazują jednak, że odpowiednio zastosowany komunikat słowny nie niszczy motywacji wewnętrznej w taki sposób jak nagroda materialna. Ponadto w codziennym funkcjonowaniu nie jesteśmy w stanie odciąć się od informacji zwrotnych o skutkach naszego działania. Mają one formę słów lub gestów niewerbalnych, np. przychylnego uśmiechu lub gniewnego zmarszczenia brwi. Skoro więc jest nieuniknione, że dziecko otrzyma informację o tym, co zrobiło, warto by za dobre postępowanie, czekała je zasłużona pochwała.

Proponowane powyżej zalecenia bywają często trudniejsze w realizacji od wręczenia dziecku drobnej nagrody za wykonaną czynność, wymagają bowiem większych pokładów cierpliwości i samokontroli ze strony rodziców. Warto jednak podjąć ten trud, bo choć jego rezultaty nie zawsze będą widoczne od razu, to mogą dodać dziecku skrzydeł, by mogło kiedyś samodzielnie pofrunąć.