W magicznym świecie teatru

Wpływ kultury na rozwój dziecka nie podlega dyskusji. Oddziaływanie teatru jako syntezy wszystkich sztuk, m.in. literatury, plastyki, muzyki, jest jednak szczególne. Dlatego warto przyjrzeć się bliżej temu, jaką rolę odgrywa teatr w rozwoju i wychowaniu dzieci.

Teatr i rozwój dziecka

Edukować bawiąc – to jedno z podstawowych haseł, jakie powinno towarzyszyć teatralnej twórczości dla dzieci. Dlatego też nie lada wyzwaniem, stojącym przed każdym teatrem, jest produkcja przedstawień teatralnych na najwyższym poziomie. Istotne, by ich fabuła poruszała ważne dla rozwoju dziecka tematy. Temat musi ilustrować odpowiednia forma, podana czytelnie, tak aby młody widz mógł z łatwością zrozumieć przesłanie przedstawienia i by oglądanie spektaklu sprawiało mu przyjemność.

Dzięki starannie przygotowanym przedstawieniom dzieci uczą się odczytywać oraz interpretować otaczający je świat, a także rozwijają wrażliwość, kreatywność i przede wszystkim wyobraźnię. Warto pamiętać, że oglądane spektakle wpływają także na kształtowanie gustów młodych widzów. Nieobojętną kwestią jest zatem estetyka przedstawienia – jakość artystyczna warstwy dramaturgicznej, plastycznej, muzycznej oraz wykonania spektaklu. Twórcy teatralni bardzo dbają o to, żeby tak dostosować realizowany repertuar do wieku dziecka, by świat teatralnej opowieści był dla młodego widza czytelny i przyjazny. Służą temu: plastyka, muzyka, a także gra aktorska, zmierzająca ku kreacji ciekawych i wyrazistych postaci oraz odpowiednie budowanie dramaturgii. Atrakcyjność przedstawień wzmacnia wykorzystanie lalek i masek, a coraz częściej multimediów. Obecne w spektaklach piosenki mają nie tylko wyraziste przesłanie, ale także łatwo wpadają w ucho. Ważne są także rytm przedstawienia oraz elementy choreograficzne. Częstym chwytem, pozwalającym przełamać barierę pomiędzy aktorem a widzem, jest bezpośrednia interakcja aktorów z dziećmi.

Przykładem przedstawienia, które wyróżnia się ekspresyjną formą jest „Czerwony Kapturek” Jana Brzechwy  w reżyserii Waldemara Wolańskiego. W Teatrze Groteska w Krakowie powstał kolorowy, wesoły, rytmiczny, żywiołowy, roztańczony musical, który potrafi bawić jednocześnie dzieci i dorosłych. Satyrycznie ukazane postaci pozwalają maluchom inaczej spojrzeć na samych siebie i na swoich bliskich, aktorzy poprzebierani są w zabawne kostiumy, a lalki posiadają kończyny z gumy, które można rozciągnąć w nieskończoność. Ta realizacja udowadnia, że historię dziewczynki, która nieświadoma czyhających na nią niebezpieczeństw wyrusza w świat, można opowiedzieć w sposób zabawny i że edukacja może iść w parze z rozrywką. Na tym właśnie polega magia teatru.

Innym spektaklem wysokiej próby artystycznej, który również możemy zobaczyć w Teatrze Groteska, jest „Brzydkie Kaczątko” na motywach baśni Hansa Christiana Andersena w reżyserii Beaty Pejcz. Sceny plastyczne, liryczne, poetyckie przeplatają się tu ze scenami dynamicznymi i humorystycznymi. Ciekawe lalki tworzone są na oczach widzów z poduch, wiklinowych koszy, materiałów. To przedstawienie, które wpływa na kształtowanie wyobraźni dziecka, a znany bajkowy motyw pomaga w rozwijaniu empatii. Przykład Brzydkiego Kaczątka pokazuje, że świat nie wszędzie wygląda tak samo, a ponadto pomaga zrozumieć, że w życiu trzeba umieć znosić i te dobre, i te złe chwile.

Pierwszy raz w teatrze

Niejedno dziecko już w wieku przedszkolnym po raz pierwszy wybiera się do teatru. Często od tego pierwszego spotkania zależeć będą dalsze losy przyjaźni z teatrem. Wrażliwość każdego dziecka jest inna, ale wiele zależy także od dorosłych. Do pierwszego kontaktu z teatrem trzeba młodego widza dobrze przygotować. Niesamowity bajkowy świat, aktorzy, wcielający się w fantastyczne postaci, ożywione, animowane formy lalkowe – wszystko to może wywołać zachwyt dziecka, ale może spowodować także lęk. W oswojeniu z tajemniczym światem teatru na pewno pomocna okaże się rozmowa z mądrym opiekunem, poprzedzająca pierwszą wizytę w teatrze.

Warsztaty teatralne

W procesie poznawania teatru dużą rolę odgrywa uczestnictwo w warsztatach edukacyjnych, podczas których młody widz sam staje się aktorem, scenografem lub reżyserem. Łatwiej nam zrozumieć to, czego sami spróbujemy i doświadczymy. Ta reguła dotyczy zarówno dzieci, jak i dorosłych. Dlatego warsztaty i inne akcje teatralne, dzięki którym z odbiorcy spektaklu dzieci stają się jego twórcami bądź uczą się go interpretować, spełniają tak ważną rolę w edukacji teatralnej. Warsztaty teatralne, jak zresztą każde działanie o charakterze twórczym, mają także olbrzymi wpływ na kształtowanie wrażliwości dziecka i jego kreatywności, a także wielu cech osobowych i zachowań adaptacyjnych dziecka, pomagają nabyć umiejętność wyrażania siebie, a także odnajdywania się w grupie rówieśniczej. Warsztaty teatralne są zazwyczaj integralnie związane z tematem i formą oglądanego w teatrze przedstawienia, bywają jego kontynuacją i dopełnieniem.

Za przykład takich działań niech posłużą warsztaty połączone integralnie z przedstawieniem „Bajka o Szewczyku” Agnieszki Falkowskiej w reżyserii Krzysztofa Falkowskiego, który możemy zobaczyć w Teatrze Groteska w Krakowie. Kolejne scenki, realizowane w różnych technikach teatralnych, pokazują, jak na wiele różnych sposobów można zinterpretować jeden temat. Unaoczniają, że teatr plastyczny buduje się metaforą, a nie dosłownością. W trakcie warsztatów dzieci poznają różnorodne formy teatralne: teatr cieni, przedmiotu, czarny teatr, a także odkrywają magię teatralnego dźwięku.

„Bajka o Szewczyku” w sposób przystępny przybliża najmłodszym jedną z bardziej znanych polskich legend o Smoku Wawelskim. To spektakl jednego aktora, który jest zarazem narratorem opowieści i animatorem drewnianych, ludowych rzeźb – bohaterów sztuki. W tym przedstawieniu akcja toczy się w wolnym tempie, ale dzieci słuchają tego ilustrowanego bajania z niesłychanym zaangażowaniem i skupieniem. Okazuje się, że współcześni młodzi widzowie, nawykli do szybkiego tempa zmieniających się obrazów współczesnych kreskówek, nadal tęsknią za tradycyjną formą narracji i są jej doskonałymi odbiorcami.

Spotkanie z niesamowitym, bajkowym światem, aktorzy wcielający się w fantastyczne postaci, ożywione, animowane formy lalkowe – wszystko to z pewnością zachwyci dzieci i przeniesie do świata fantazji. Mądre podejście do tematów związanych z rozwojem dziecka, repertuar oparty na klasyce literatury dziecięcej i literaturze współczesnej, estetyka najwyższej próby, staranność realizacji i wykonania sprawią, iż dorośli z chęcią zaprowadzą swoje dzieci do teatru.

Fot. Anna Kaczmarz, „Brzydkie Kaczątko”, reż. Beata Pejcz, Teatr Groteska w Krakowie.